martedì 31 marzo 2015

Atzentramentu, ispopolamentu e distrutzione de sas etzellèntzias:  su casu de S'alighera in su cuntestu de sa Sardigna

Sas cunsideratziones in custu“artìculu” sunt in parte elaboratzione personale, e in parte una sìntesi de su chi est essidu in sas ùrtimas dibatas in supra de custu argumentu chi bi sunt istadas in su Dipartimentu de Architetura e totu. No est istadu possìbile sinnare chi at naradu cosa pro cada osservatzione Si b'ant a àere problemas, a pustis de una sinnalatzione amos a insertare sos nùmenes.

In sos ùrtimos tempos, in Sardigna, paris cun totu sas àteras chistiones problemàticas, est torrada a tènnere importàntzia manna sa dibata in supra de argumentos comente su tzentralismu e sa localizatzione de sos servìtzios. Custu ca, prus chi eris, oe si podet bìdere comente bi siat istadu e b'est galu un'atacu a sos servìtzios pùblicos de cada casta in manera ispetziale in su nord ed in su tzentru de s'Ìsula. Custu atacu, giustificadu dae sas istitutziones cun s'iscusa de sa ratzionalizatzione de su gastu pùblicu, est sa cajone de sa creatzione de una situatzione problemàtica chi at a tennere, de seguru, efetos terrìbiles in cussos territòrios in su tempus imbeniente.
Est giai istadu iscritu meda pro su chi pertocat sa serradura de sas iscolas de sas biddas prus minores e su chi at a bòlere nàrrere pro sas famìlias chi bivent in ie, e sa chistione est galu aberta. In su matessi tempus, est istada serrada sa Sovrintendèntzia de Tàtari, lassende sa de Casteddu comente s'ùnica in Sardigna. Fintzas sas autoridades portuales paret diant èssere arrischende de fàghere sa matessi fine, e gasi puru sas càmeras de cummèrtziu e calicuna de sas istruturas sanitàrias. In su mentres, sos trasportos abarrant a unu livellu de si pònnere sas manos in conca.
In custa situatzione generale paret chi si potzat insertare sa gestione de sas universidades, bidu su chi est sutzedende in su Dipartimentu de Architetura, Urbanìstica e Design de S'Alighera. Custu dipartimentu, connotu pro annos comente unu de sos mègius, cando non su mègius, de totu su sistema universitàriu italianu pro su chi pertocat sos cursos de laurea in architetura, semper dae annos est chene su dinare chi li diat èssere netzessàriu pro che andare a in antis, e oramai b'est sa timoria chi si sighit gasi at a serrare.
Pro galu un'àteru annu, difatis, no est istada reconnota sa situatzione sua de sede detzentrada e sas netzessidades chi naschent dae lu èssere, e in su mentres su cussìgiu regionale at crètidu de pòdere isòrvere sa chistione cun unu versamentu de 300000 èuros (chi sunt sa tzifra chi bastat pro un'annu ebbia) “una tantum” chi diat depere amministrare s'Universidade de Tàtari. Unu cuntributu “pro s'etzellèntzia”, coladu comente fatu mannu sena cunsiderare chi diat dèpere èssere bastante pro sas ispesas de base (s'etzellèntzia diat deper'èssere premiada a parte, in prus), e sena dare peruna garantzia pro sos annos imbenientes, cosa chi bolet nàrrere chi no as a èssere possìbile fàghere peruna programmatzione de calesi-siat casta.
Custu fatu, a nàrrere sa veridade ofensivu pro chie in S'alighera bi istudiat o traballat, est su chi at cajonadu sas dimissiones de su diretore de dipartimentu, su professore Arnaldo Cecchini.
Lassende pro como ad un'ala su fatu ridìculu chi si potzat cunsiderare S'Alighera comente unu cantu de una tzitade metropolitana de Tàtari chi no est mai esìstida, est craru su pagu interesse chi sa polìtica at tentu finas a como pro su destinu de una de sas realtades educativas prus de importu de sa Sardigna. A medas de sas dimandas de istudentes, dotzentes e àteru personale no est istada data resposta, in su mentres chi su tempus colat e sos dèpidos creschent.
Imbetzes de premiare (a beru) e sustènnere su chi, cun totu sos problemas possìbiles, at funtzionadu finas a como, si chircat fortzis de atentrare in Casteddu fintzas architetura pessande, in manera tzurpa e limitada (e custu petzi si cunsideramus totu comente fatu “in buona fede”, cosa chi no est gasi segura), chi custu lu diat dèpere rendere prus efitziente. Lassende in aterue su desertu. Ma, pro tzitare sas paràgulas de su professore e ex diretore de dipartimentu Giovanni Maciocco, pensare de si pònnere a su livellu de universidades chi tenent chentinas de chircadores e dotzentes e de tzitades cun milliones de pessonas sighinde su modellu issoro no est petzi assurdu ma fintzas non netzessàriu. Su chi S'Alighera at dimustradu, difatis, cun sas chircas e sos resurtados suos, est chi est possìbile traballare e cumpètere a livellu internatzionale partinde dae un'istrutura prus minore, ma cun una calidade prus arta e difusa in su territòriu. E custa est s'idea chi sa Sardigna depet sighire. Pro custa resone su dipartimentu de S'Alighera dimustrat de èssere unu modellu non pro sos dipartimentos de architetura ebbia ma pro s'ìsula intrea, in sa cale custa idea de base e custa manera de isvilupare s'insieme de sos servìtzios e de su sistema educativu sardu diant pòdere èssere esportadas, e pro custa resone non podet èssere e non depet èssere fatu serrare.



mercoledì 18 marzo 2015

de Càralu Manca



Che male c'è se la mia lingua non la parlo
In fondo in Sardo non puoi esprimere concetti di livello
E d'altra parte questa Limba è obsoleta
Meglio parlare in Italiano che è la lingua del Pianeta
[Caz boh - Alessandro Carta]



Tota sa vida chi mi narant chi, chena sas limbas de majoria, o chena SA limba de maioria, sa Sardigna diat abbarrare a fora de su mundu. Sa limba chi nos diat mantenner a intro, a contu issoro, diat èssere s'italianu.

S'italianu est una limba de majoria?
De majoria in cunfruntu a ite?
S'italianu nos permitit d'esser a intro de su mundu?

S'educatzione de s'Istadu italianu nos at fatu acustumare a ammesturare sa sotziolinguìstica cun sa produtzione de sa cultura, est a nàrrere chi nos ant insizadu chi pro èssere persone studiate e gente come si tocca, depimus lassare sas limbas nostras de Sardigna a una banda e abratzare s'italianu. No est importante ite fàghere in italianu, ca sa brusceria est cussa de diventare pessones prus bonas sceti abratzende·lu.

Sas limbas de Sardigna perdent balore ca totu s'educatzione est in italianu, b'at su monopòliu che subra su tobbacu, e posca nos narant chi sas limbas nostras no fraigant nen cultura nen progressu, cando s*s giòvan*s nostr*s medas bortas mancu ant sa cumpetèntzia de si espressare dinnamente in sa limba issoro de Sardigna. Brusceria.

E semper s'educatzione de s'Istadu italianu nos at fatu acustumare a identificare sa cultura cun s'indùstria culturale. Tando sa cultura sarda in totu sas caras suas no balet a nudda (podet fintzas esser un'arrexonu moneteri), ma cussa italiana la podes fintzas comporare (e innoe emmo, seguru chi est moneteri!) pro ti fàghere sa trassa in sa cara e ti atrevire a aparèssere unu pagu prus "cosmopolita" a traessu de sos colores de s'italianidade. 

E duncas, sigomente sas limbas de Sardigna la faeddant mancu pessones che s'italianu, faghimus 2+2 e concruimus chi sas limbas nostras nos segant a fora de su mundu, ca su sardu andat bene solu pro su pastoriu (sig!), ca su tataresu andat bene solu pro istare in cionfra (gulp!) e ca su tabarchinu e su aligheresu andant bene solu pro piscare (sob!)...

E tzertu chi pòpulos comente sos danesos, sos isvedesos, sos norvegesos, sos finlandesos e sos islandesos sunt de abberu a fora de su mundu!
Ma ite acabbu est, si in Europa mantessi b'at assembros de pòpulos cun pagas pessones chi fraigant tecnologia, sunt a innantis cun s'informàtiga, iscuverrent nigheles noos pro s'energia neta, e faghent totu custu faeddende·nde e iscriende·nde in sa limba issoro?

It'est chi non las faghet a cunsiderare che unas limbas de minoria?
Minoria in cunfruntu a ite?
Su paràmetru est relativu a sa mannària de su pòpulu chi allegat una limba intro de s'Istadu matessi?
Su paràmetru est relativu a sa mannària de su pòpulu chi allegat una limba in unu panorama Europeu?
Totas preguntas galu abbeltas.

A donzi manera, non mi paret chi totu su mundu, ne una parte manna de sa populatzione mondiale, apet su danesu, s'isvedesu, su norvegesu, su finlandesu, o s'islandesu comente prima o sigunda limba (cosa chi sutzedit cando si faeddat de àteras limbas comente s'inglesu, s'ispanniolu e su frantzesu).

Totus paris arrabassant mancu pessones de sas chi faeddant s'italianu. E non creo chi, pro custu, cussos pòpulos de su nord Europa siant abbarrados a fora de su mundu!

B'at besonzu de 20 miliones de pessones pro cumintzare a nos figurare de faeddare una limba de importu? O su giannile est a 50 miliones? O a 10? Comente funtzionat?
O est de importu cussa limba chi tenet unu pòpulu chi la faeddat, la impitat in totu sos àmbitos de savida, l'arrenoat cando b'at besonzu de peràulas pro espressare sos bodales tecnològicos, e tenzat cussèntzia de faeddare calchi cosa mannamente determinante in sa literadura, in sa retòrica, in sa filosofia, in sa mùsiga, in sa bisura de sa vida chi batit cun issa?

Si sas limbas nostras de Sardigna esserent prantas e animales, diant èssere s'espressione nostra de sa"biodiversidade" isulana. E custa biodiversidade cheret amparada contra s'omologatzione, pro un'isvilupu non-rebestu, cussiente e indipendente.


mercoledì 11 marzo 2015

de Diegu Russo

Sardi…sardignoli, Shalòm (ebràicu po Salude, in àrabu Salam)!
No, non cherzo èssere malu, est unu paralùmene ca sos italianos nos ant jau po meda annos. Però como seo jeo su chi ddu nat, e mi paret su menzus paralùmene chi mi benit a conca. Su poite est de cricare in sa cantzone ca at a rapresentare sa Sardinga in s’Expo. Una cantzone chi in logu de èssere cantada in sardu, comente jeo e meda àtera zente si pentzaiat, comintzat in una limba chi fragat meda, po non nàrrere ca est, Ebràicu!!! Gràtzias a Gigi Sanna, senior, no su cantante...
Annos e annos de istùdiu, de ricercas, de suore ite ant batiu? Una pariga de lìnias in una limba chi como tzertas pessones cherent fàere passare comente nuràgica e chi, gràtzias a “deus”, cuasi nissunu de sos archeòlogos e de sos linguìstas at crèfiu reconnòschere. Oviamente cun arresone, atzungo jeo. Sos datos, infatis, nant ca fintzes ai como no est istètiu agatau nudda de iscritu in nuràgicu e craramente prus pagu subra sa pronùntzia sua, e ancora de prus, est sa prima borta ca apertamente si faet cumprèndere ca sos nuràgicos fiant unu pòpulu semita. Ma, ancora un’àtera arresone m’at mòviu a iscrìere custa pariga de lìnias: una popolatzione politeista, comente a sos “nuragìcos” ca fintzes a sa època de Ospitone (VI sèc. Ap.Cr.) veneraiat deghenas de Deos, resurtat dae sa cantzone ca fiant adoradores de YHWH… e fintzes sos gigantes saludant YHWH comente si fesset su deus issoro.
E poi non tocat a nàrrere ca sos sardos mèritant su juo ca s’Itàlia ddis at postu dae annos e annos. Non teneus arrispetu nemancu po sa limba nosta… Tristemente mi pregunto: ma inue chereus lòmpere deasi postos? Shalóm Nephilím bené shamásh / nur’akúsh ’abaím sa’án / shalóm ’olám’oz hýh / láb Yhw malakím shardán : Salve giganti figli del sole / tori della luce padri santi / salve eterna forza della vita / cuore di Yhw signori giudici re.


mercoledì 4 marzo 2015

de Arrigàrdhu Futta

In Sardhigna, da calchi annu ad abà, s’intendi ì l’aria lu prufummu (e fintzamenta lu fiagu, a sigunda di li passunagi) di lu ciambamentu; no sogu di siguru fabiddendi di unu ciambamentu a libellu isthitutzionari o purìtigu ma, più a presthu, di unu ciambamentu di mintariddai d’una perra di la sutzieddai sardha chi è pigliendi cussèntzia d’edda matessi e di li prubremi di l’ìsura.
Girendi in Sardhigna pa' festhi di bidda, manifisthaddi purìtighi o culthurari, atopi, cuntzerthi mei o anzeni, mi sogu avisthu chi in dugna logu (massimamenti ì lu Campidanu) so fiurendi assotzi, cumitaddi, mesi e mubimenti a difesa di unu bicuru di territòriu, di la linga sardha, di la culthura, di l’ambienti etc. Sogu isthaddu puru cumbiddaddu a sunà in “Sa Domu – studentato occupato” di Castheddu e àgiu agataddu unu logu lìbaru chi, umpari a lu “Pangea” di Porthu Torra, è prubendi a pienà lu bioddu culthurari chi l’amministhrazioni cumunari làssani a li giobani e nono.
Videndi in giru tutu chisthu “frimentu” mi sogu sùbiddu priguntaddu pa' gosa Sàssari, la me ziddai, cumenti à ammusthraddu in anni di muddìmini ginarari, no s’è postha a la ghia di chisthu ventu poburari chi è atrabissendi la Sardhigna da lu bàsciu.
Da dezi anni ad abà, daboi l’ “operazione Arcadia” chi à purthaddu in garera, sotu indàsgini e a prutzessu umbè di miridanti indipendentisthi e daboi 8 anni d’amministhrazioni di lu PD, parthiddu padronu di chistha ziddai, burghesu e fossi, lu più tziracu di li parthiddi Itariani; Sàssari è dibintadda una ziddai mudda. Tuti li tzirchureddi e tzilleri purìtighi chi v’èrani o àni ciambaddu cara o àni sarraddu, lu “collettivo studentesco” parèciu atibu ì li manifisthaddi tzitadini d’isthudianti s’è isgiolthu, fintzamenta la prisèntzia atiba di li mubimenti e parthiddi indipendentisthi in Sassari è cuasi iparidda, fora chi lu “Fronte indipendentista unidu”, “IRS” e "a Manca pro s'Indipendèntzia". Epuru, Sàssari, è sempri isthadda unu logu undi la risisthèntzia sardha di l’anni ’80 e ’90 di lu ‘900 à aciapaddu terra fèrthiri, a lu mancu ì li giòbani.
Cosa è ciambaddu in chisthi dezi anni? Cosa à purthaddu la giobintura sassaresa a immintigà dugna passioni purìtiga e sutziari? Cument’è naddu chisthu diserthu culthurari?
Lu fatu chi no vi sia più un atopu pa l’indipendentisthi sassaresi à purthaddu a la mancàntzia di ciambu di ginia, tzìrchuri cumenti l“Aggabachela” (primma vizinu ad “A manca pro s’indipendèntzia”) e lu “Governo provvisorio” (di IRS, abà tancaddu) àni garantiddu pa' anni chi la giobintura sassaresa, voi pa unu cuntzerthu, voi pa una manifisthadda culthurari, intrèssia a cuntatu cun ambienti purìtighi indipendentisthi, l’unighi chi fazìani mùsiga e culthura in manera poburari e diffarenti. La giobintura sassaresa d’abà, mancarri no sia tuta di cussì, no à unu logu averu difarenti pa' atupassi ì lu tempu libaru, achì, sigundu meni, no tzi si po aisità da pitzinni di trèdizi o dizasetti-dizott’anni d’abè una cussèntzia purìtiga foimmadda e tostha, chena primma assèssi avizinaddi in manera ricriatiba a ditimminaddi ambienti pa' daboi dibintà miridanti beddi e fati.
Lu PD daboi à fatu di chistha ziddai una ziddai burghesa; tutu li si pudia dì a Sàssari fora chi fùssia burghesa. In Sàssari si ripirègia chidd’aria di fatza trancuilliddai chi ammenta la sutzieddai di lu nord Amèriga, undì no v’è identiddai, no v’è pòburu, s’anda a danantzi achì si vibi fintza a candu no si mori, undì l’ommu è soru lu chi atzendi la machina di la frabbiga.
Lu PD sassaresu à ipugliaddu la ziddai di la so “sassaresiddai” agatèndisi abà una cumuniddai chi no si cumprendi bè in ca logu o tempu isthazi, undì tutu è frimmu e dugna fiara di risisthèntzia s’è, pianu pianu, isthudendi.
Fintzamenta a lu marchaddu è pruibiddu tzichirrià, tuti abemmu d’isthà muddi, achì si no arruinemmu lu cuntzerthu di jazz o di musiga cràssiga ì lu tiatru tzìvigu, risivaddu ad òmmini grassi accumpagnaddi da giòbani muglieri imprendaddi, cani d’isthègliu, linghi piati e li pidoci atzaddi chi s’arrègani innantu.
Iprupositamenti a Sàssari poi vidè la Sàssari “traditziunari” soru lu cuatòidizi d’aosthu mentri l’althri dì imbara avinatzadda drent’a calchi tzilleri di lu tzentru isthòrigu, acostha a murì, figiuradda in manera folkroriga e figliora d’unu passaddu chi mancumari è ischumparendi.
Candu in d’una ziddai mori la so ànima giòbana, di ciambamentu, d’ipinta vessu lu benidori cun cussèntzia purìtiga, sutziari e isthòriga umpari a l’anima vècia di chissi passoni chi, cuntendizi cosa èrami, tzi rigàrani la culthura traditziunari d’una comuniddai da ammusthrà dugna dì e no soru li di festha, la ziddai si po dì mortha e in Sàssari chistha è una cosa bona, achì la morthi è muddìmini e sirèntziu, lu chi piazi tantu a lu PD suberanu.



Agiuda·nos

Powered by Blogger.

Atividades coladas








FB in Sardu

Ischida

Artìculos apretziados