Limba Sarda e istereòtipos: su sardu e s'iscièntzia

Semus a curtzu a s'inauguratzione de una sèrie de cunferèntzias chi amus batijadu “Sa cultura chistionat in sardu”. Est arribadu su momentu de meledare subra de s'idea generale de sa limba sarda. Unu muntone de pessones sunt cunditzionadas dae sos istereòtipos, a bias istintivos e a bias in malafide, in s'impreu de su sardu in totu sos àmbitos.

Pro comodidade, amus a faeddare de sardu, ma leende a cunsideru chi su discursu balet siat pro su sardu chi pro sas àteras limbas de Sardigna (Gadduresu, Aligheresu, Tataresu, Tabarchinu).

A s'ispissu, cando si faeddat de limba sarda b'at semper calicunu chi torchet su nasu. In medas l'acòstiant a su folclore, a s'ignoràntzia o a s'antigòriu. Calicunu la pintat comente chi siat una limba “inferiore” a sas àteras, ca pensant chi si potzat impreare petzi in cuntestos determinados e nono in sa vida de cada die. Custas pessones sunt semper a lamentu pro cada initziativa chi previdat s'impreu de su sardu in argumentos diferentes, rispetu a sos lìmites chi ant semper impostu a sa limba sas credèntzias populares e su colonialismu linguìsticu/culturale.

Sas resones oramai sunt semper sas matessi. Las intèrpretant in manera diferente e las impreant paris, mancari siant in cuntrastu s'una cun s'àtera.

Movimus dae sa prima:

Su sardu no at una terminologia adata! Comente si podet nàrrere “X” in sardu?

Sa risposta arribat dereta: comente si faghet in totu sas àteras limbas de su mundu.

Duncas, sas possibilidades sunt tres. Leende unu tèrmine dae un'àtera limba e adatende·lu a su sardu, importende·lu gasi comente est, o creende unu neologismu.

Est un'operatzione basilare e est una caraterìstica de cada limba. Pro ite de su sardu nono?

In custu momentu però si creamus unu neologismu naschet sa segunda chistione, “s'obietzione”:

No est una paràula sarda! In sardu no esistit! Ridìculu! Folclorismu!

Un'obietzione chi non mègius non tenet sentidu. Ammustrat petzi sa tendèntzia difusa de impreare duos pesos e duas mesuras, cunsiderende inferiore sa calidade de su sardu rispetu a sas àteras limbas. Est una chistione chi no at giustificatziones vàlidas chi nche potzant barigare sos pregiudìtzios e su minisprètziu.

Difatis una parte manna de sa terminologia iscientìfica (non cussa ebbia) est fata de paràulas adatadas dae un'àtera limba in ue naschet e in ue si definit unu cuntzetu dislindadu. Sa paràula ligada a custu cuntzetu at a bisongiare fintzas a àteros idiomas chi l'ant a impreare adatende·la o importende·la gasi comente est.

Si andamus a bìdere, su tecnoletu de s'iscièntzia e de sa tecnologia est belle totu de derivatzione latina e greca. Fintzas sos prefissos e sos sufissos sunt leados dae custas duas limbas. Sena che cròmpere a tesu meda, sa frase anteposta est càrriga de custos sustantivos chi faghent riferimentu a su chi semus narende. Totu paràulas chi podent esìstere e chi esistint fintzas in sardu, ca sunt fraigadas a sa matessi manera de comente sunt fraigados sos neologismos de sas limbas neolatinas.

Podimus fàghere paritzos esempros pro ammustrare sas paràulas chi impreamus in sa vida de cada die, pro cumproare, cun chie pro sòlitu est semper a lamentu cando su sardu est impreadu in s'iscièntzia o in sa cultura in generale, chi s'italianu non faghet etzetzione in su chi semus narende.

télématique (fr) (Fonte: http://www.treccani.it/vocabolario/telematica/)

telemàtica (es), telemàtica (pt), telematica (it), telemàtica (sc/srd)

interface (en) (http://www.treccani.it/vocabolario/interfaccia/ )

interface (fr), interfaz (es), interface (pt), interfaccia (it), interfache (sc/srd)

hard disk (en) (http://www.treccani.it/enciclopedia/hard-disk_%28Dizionario-delle-Scienze-Fisiche%29/)

disque dur (fr), disco duro (es), disco rígido (pt), disco rigido (it), discu tèteru (sc/srd)

embargo (es) (http://www.treccani.it/vocabolario/embargo/) 

embargo (en), embargo (fr), embargo (pt), embargo (it), embargu (sc/srd)

libertaire (fr) (http://www.treccani.it/vocabolario/libertario/) libertario (es), llibertari (cat), libertario (it), libertàriu (sc/srd)

beafsteak (en) (http://www.treccani.it/vocabolario/bistecca/) bistec o bife (es), bifteck o steak (fr), bife (pt), bistecca (it), bisteca (sc/srd)

Pro ite su problema diat dèvere nàschere petzi cun su sardu? Sa risposta est simpre: non diat dèvere nàschere

E pro su chi pertocat sos tèrmines chi non si podent bortare o cussos chi sunt difìtziles de adatare?

A su sòlitu los inditant pro ammustrare mancàntzias graes in su sardu.

Inoghe su paragone lu podimus fàghere cun s'italianu: in s'informàtica, pro nàrrere, de seguru non mancant sos prèstidos (computer, tablet, server, cache, mouse, open source etc... oramai nche sunt intrados in su limbàgiu comunu), chi sa majoria de sas limbas europeas però at bortadu (comente in sa parèntesi de in antis: ordinateur (fr), tableta (es), servidor (cat), skyndiminni (is), Maus (de), código aberto (pt)). Sos tèrmines informàticos sunt sos chi si podet bortare mègius, mancari custu discursu paret chi non siat aplicàbile a su sardu.

Paritzos tèrmines impreados in italianu arribant deretos dae s'inglesu, giai in sos annos '50 una polìtica italiana filu-anglòfona at postu sas manos in su lèssicu e at sostituidu paràulas medas chi in italianu esistiant giai. Semper impreende sa trassa de sa cultura noa chi tocaiat de importare ca fiat sinònimu de modernidade.

In sardu, finas a como, de informàtica si nd'at faeddadu belle nudda, ma podimus fàghere còpia e incolla comente ant fatu in Itàlia o podimus bortare su lèssicu comente ant fatu sas àteras limbas europeas. Ammustrende una borta pro semper chi est unu machine cando narant chi custas operatziones nos nche giughent a s'isolamentu culturale.

In sas iscolas o in sas universidades nemos si permitit de nàrrere chi non si podent fàghere cursos de informàtica in italianu e chi s'inglesu siat s'ùnicu adatu. Pro ite custa sentèntzia balet petzi pro su sardu?

Si si podet insingiare informàtica in italianu, si podet fàghere fintzas in sardu e gasi pro ogni àtera matèria, farmacologia, astronomia, archeologia, erboristeria, etz. At a tocare a agiornare su lèssicu tècnicu e a aplicare sas paràulas sardas a sos cuntestos giustos e at a tocare a nche bogare a pitzu tèrmines chi giai esistiant e chi si nche sunt pèrdidos. Si podent fàghere unu muntone de operatziones, ca su sardu est una limba comente a totu sas àteras.

In sìntesi, a sa limba sarda li negant s'istadu de limba a cuntatu cun sa modernidade e custu est unu problema polìticu, est unu problema sotziale, est superstitzione e est boicotàgiu dae parte de totu cussas pessones chi li negant sa normalidade.

Est a beru unu problema polìticu e de ignoràntzia grae e difusa.

Assòtziu Su Majolu